Anemia jest bardzo powszechnym problemem, diagnozowanym u ok. 46% chorych na celiakię. Jest anemią na tle niedoborowym. Co jest jej bezpośrednią przyczyną?

Nieleczona celiakia prowadzi do uszkodzenia kosmków jelitowych, tzw. spłaszczenia, co z kolei przyczynia się do gorszego wchłaniania szeregu składników odżywczych (zespołu złego wchłaniania), w tym mineralnych, a szczególnie żelaza. Po przejściu na dietę bezglutenową stan jelit będzie ulegał stopniowej poprawie, dzięki czemu wchłanialność mikroelementów również zwykle ulegać będzie poprawie. Aby wyrównać powstałe niedobory i zwalczyć anemie musimy zapewnić odpowiednią ilość żelaza w diecie.

Żelazo występuje w żywności w formie hemowej (produkty zwierzęce) oraz niehemowej (źródła roślinne). Najlepiej wchłania się żelazo w formie hemowej (wchłanialność 20%), w największych ilościach znajdziemy je w podrobach (wątróbka drobiowa 9,5 mg/100g), mięsie (polędwica wołowa 3,1mg/100g i jajach (żółtko jaja kurzego 7,2 mg/100g), mniejsze ilości znajdują się również w rybach i nabiale.

Produkty pochodzenia roślinnego dostarczają żelaza w formie niehemowej, jego przyswajalność z nich jest znacznie niższa i wynosi od 1% do 5 %. Na wchłanialność żelaza ma wpływ wiele związków, wśród nich błonnik pokarmowy, fityniany obecne w roślinach strączkowych i ziarnach zbóż, szczawiany obecne w szpinaku. Wchłanialność żelaza podnosi dodatek witaminy C i kwasy organiczne. Żelazo niehemowe występuje w pełnoziarnistych produktach zbożowych tj. amarantus (7,59 mg/100g), kasza gryczana (2,8 mg/100g ), w pestkach i orzechach np. pestki dyni (15 mg/100g), migdałach (3 mg/100g), mniejsze ilości żelaza niehemowego znajdziemy z warzywach i owocach tj. buraki, brokuły, szpinak, groszek zielony, suszone morele, koper, natka pietruszki czy warzywa strączkowe.

Bilansując dietę w żelazo należy pamiętać by znalazły się w niej zarówno żelazo hemowe jak i niehemowe. Kolejna kwestia jest ilość żelaza w diecie. Jakie ilości żelaza należy spożywać? Jego ilość zależy od wielu czynników, płci, aktywności fizycznej czy wieku. Rekomendowane dzienne spożycie dla:

dzieci wynosi 10 mg,
dziewczęta w wieku 13-18 lat 15 mg,
mężczyźni 10mg,
kobiety od 18-50 roku życia 18 mg, a późniejszym wieku 10 mg.
Zapewnienie odpowiedniej podaży żelaza w diecie celiaka jest trudne, ale nie niemożliwe. Wymaga świadomości jego źródeł, łączenia ich ze sobą a także rozłożenia na poszczególne posiłki. Kiedy mamy wątpliwości warto porozmawiać z dietetykiem. Bowiem jego niedobory potrafią objawiać się przewlekłym zmęczeniem, wypadaniem włosów i trudnością w koncentracji.


Orlicz-Szczęsna G., Żelazowska-Posiej J., Kucharska K.: Niedokrwistość z niedoboru żelaza. Curr. Prob.. Psychiatry 2011; 12 (4): 590–594

Normy żywienia dla populacji Polski, red. Jarosz, 2017

M. Chełstowska, K. Warzocha, Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości, „Onkologia w Praktyce Klinicznej” 2006, t. 2, nr 3.

Ranjini R. Roy, Matthew R. Thomas, 25-letnia kobieta z niedokrwistością, tłum. Jabłońska-Som A., „Medycyna po Dyplomie” 2011, vol. 20, nr 2.